Υπάρχουν άνθρωποι που δεν πιστεύουν στον συμβολισμό.
Δικαίωμά τους, φυσικά!
Έχω την ανάγκη να υπερασπιστώ τη δική μου άποψη, παρ'όλα αυτά.
Πώς είναι δυνατόν ένα άτομο να μην πιστεύει στον συμβολισμό; Δεν μπορεί κανείς να αποτάσσει κάτι που τον κυριεύει σε βαθμό μεγαλύτερο από ότι συνειδητοποιεί.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τη γλώσσα. Η γλώσσα είναι γεμάτη σύμβολα. Πέραν των ηχομιμητικών λέξεων (λέξεις που έχουν προέλθει από ακουστικά ερεθίσματα, όπως το "νιαουρίζω" από το "νιάου", το "γαυγίζω" από το "γαβ", το "βελάζω" από το "μπε", το "μπουμπουνίζω" από το "μπουμ", κ.ο.κ.), οι οποίες εν μέρει απεικονίζουν και "προδίδουν" τη σημασία τους, οι λέξεις δεν είναι παρά απλοί συμβολισμοί. Όταν ακούμε τη λέξη "βιβλίο", δεν νιώθουμε το χαρτί στα χέρια μας, δε βλέπουμε απαραιτήτως κάποιο βιβλίο μπροστά μας, δε μας έρχεται η μυρωδιά ενός παλιού βιβλίου (μμμμ!), ούτε ο ήχος της λέξεις μοιάζει με τον ήχο του ξεφυλλίσματος ενός βιβλίου. Η λέξη "βιβλίο" δεν "είναι" ένα βιβλίο, απλά το συμβολίζει. Έχουμε ταυτίσει έναν ήχο με μια έννοια για να μπορούμε να επικοινωνούμε. Μιλάμε για ένα σύμβολο.
Αναλύοντας τους γλωσσικούς συμβολισμούς λίγο παραπάνω, ας πάμε στις μεταφορές. Οι μεταφορές είναι λέξεις ή φράσεις που μπορεί να σημαίνουν κάτι διαφορετικό από την αρχική τους σημασία, για να το περιγράψουμε πρόχειρα. "Χτες πήγα σε μια κηδεία και η μάνα του πεθαμένου μου έκανε την καρδιά περιβόλι". Θέλω να πιστεύω ότι αυτό που θα γίνει ευρέως κατανοητό, είναι ότι η ψυχολογική κατάσταση του ατόμου που πήγε στην κηδεία είναι δυσάρεστη, και ΌΧΙ ότι η μάνα του συγχωρεμένου ξερίζωσε την καρδιά του τυχαίου πενθούντος, πήρε υνί, την όργωσε, την έσπειρε και την πότισε. Η "καρδιά περιβόλι" μπορεί να μη βγάζει νόημα κυριολεκτικά, αλλά αποτελεί έναν συμβολισμό που μεταδίδει στους άλλους πλήρως και στον βαθμό που είναι απαραίτητο μια συγκεκριμένη έννοια.
Προπαθώντας (αποτυχημένα) να μην πολυλογώ, ας εξετάσουμε σύντομα διάφορα σύμβολα που χρησιμοποιούνται παντου:
Τέχνες (όλων των ειδών): Βλέπουμε μια γυναίκα με ένα μωρό στην αγκαλιά και ένα φωτοστέφανο. Με το φωτοστέφανο καταλαβαίνουμε αμέσως τι έχει απεικονίσει ο καλλιτέχνης. Βλέπουμε μια ταινία και ξαφνικά παρεμβάλλεται μια σκηνή με (ας πούμε) ασπρόμαυρο χρώμα και καταλαβαίνουμε ότι είναι flashback. Ακούμε γρήγορη μουσική σε μείζονα κλίμακα ή αργή σε ελάσσονα κλίμακα και χωρίς να το επεξεργαστούμε, έχουμε ήδη αρχίσει να νιώθουμε αυτά που ο συνθέτης είχε στο μυαλό του.
Μαθηματικά: Δεν υπάρχει τίποτα ΜΗ συμβολικό στα μαθηματικά. Εκτός ίσως από τη λογική. Να μιλήσω για τα νούμερα; Για τα σύμβολα των πράξεων; Για τους τύπους και τις εξισώσεις; Δε θα υπολογιζόταν τίποτα χωρίς το σύνολο των μαθηματικών συμβόλων (+, -, ×, ÷, √, =, % κλπ).
Μόδα: Πώς μια παλιά φωτογραφία με μια παρέα στην οποία όλοι φοράνε παντελόνια με καμπάνες καταλαβαίνουμε ότι είναι τραβηγμένη κάπου στα 70s; Γιατί καταλαβαίνουμε ότι αυτός που έχει ένα κομμάτι ύφασμα στη λεκάνη του είναι από την προϊστορική εποχή;
Θρησκεία: Οι ορθόδοξοι κάνουν τον σταυρό τους, φιλάνε εικόνες, κοινωνούν και υπάρχουν αντίστοιχες διαδικασίες σε όλες τις θρησκείες, καθώς και συμβολικοί λόγοι, όπως το Ραμαζάνι στον ισλαμισμό, για παράδειγμα, διάφορες πρακτικές του παγανισμού, του ινδουισμού και τέλος δεν έχει...
Κοινωνικοπολιτικά διακριτικά: Ο τυπάκος με τη μπλούζα metal συγκροτήματος μας κάνει αυτόματα να καταλαβαίνουμε τι μουσική ακούει, ενώ το μόνο στοιχείο που έχουμε είναι ένα logo μιας μπάντας. Το τατουάζ στη μέση της κοπέλας μας κάνει να βγάζουμε βιαστικά συμπεράσματα για τα ήθη της (έχουν βγει ολόκληρες θεωρίες για τη σημασία των τατού και τον συσχετισμό τους με τον φορέα τους ανάλογα με το μέρος στο οποίο βρίσκονται). Το Α μες στον κύκλο ή η σβάστικα που βλέπουμε συχνά τελευταία σε τοίχους (και όχι μόνο) είναι συνυφασμένα με συγκεκριμένες έννοιες που έρχονται αυτόματα στο μυαλό μας, χωρις να σκεφτούμε καν.
Να αναφέρω κι άλλα; Νομισματικές μονάδες, νούμερα ρούχων, ο αριθμός των σταγόνων στα ταμπόν, τα παραδείγματα, τα συστήματα μέτρησης, απόκριες (συχνότατα 2 αξεσουάρ ή αλλαγές είναι αρκετά για να προδώσουν ποιον παριστάνει κανείς, χωρίς να έχει βάλει καν τη σχετική στολή).
Οι εφαρμογές είναι άπειρες.
Εσύ, άπιστε των συμβόλων, που ζεις σε έναν κόσμο με σύμβολα πολύ περισσότερα από όσα βλέπεις, πώς γίνεται να μην πιστεύεις στον συμβολισμό;;;
Δικαίωμά τους, φυσικά!
Έχω την ανάγκη να υπερασπιστώ τη δική μου άποψη, παρ'όλα αυτά.
Πώς είναι δυνατόν ένα άτομο να μην πιστεύει στον συμβολισμό; Δεν μπορεί κανείς να αποτάσσει κάτι που τον κυριεύει σε βαθμό μεγαλύτερο από ότι συνειδητοποιεί.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τη γλώσσα. Η γλώσσα είναι γεμάτη σύμβολα. Πέραν των ηχομιμητικών λέξεων (λέξεις που έχουν προέλθει από ακουστικά ερεθίσματα, όπως το "νιαουρίζω" από το "νιάου", το "γαυγίζω" από το "γαβ", το "βελάζω" από το "μπε", το "μπουμπουνίζω" από το "μπουμ", κ.ο.κ.), οι οποίες εν μέρει απεικονίζουν και "προδίδουν" τη σημασία τους, οι λέξεις δεν είναι παρά απλοί συμβολισμοί. Όταν ακούμε τη λέξη "βιβλίο", δεν νιώθουμε το χαρτί στα χέρια μας, δε βλέπουμε απαραιτήτως κάποιο βιβλίο μπροστά μας, δε μας έρχεται η μυρωδιά ενός παλιού βιβλίου (μμμμ!), ούτε ο ήχος της λέξεις μοιάζει με τον ήχο του ξεφυλλίσματος ενός βιβλίου. Η λέξη "βιβλίο" δεν "είναι" ένα βιβλίο, απλά το συμβολίζει. Έχουμε ταυτίσει έναν ήχο με μια έννοια για να μπορούμε να επικοινωνούμε. Μιλάμε για ένα σύμβολο.
Αναλύοντας τους γλωσσικούς συμβολισμούς λίγο παραπάνω, ας πάμε στις μεταφορές. Οι μεταφορές είναι λέξεις ή φράσεις που μπορεί να σημαίνουν κάτι διαφορετικό από την αρχική τους σημασία, για να το περιγράψουμε πρόχειρα. "Χτες πήγα σε μια κηδεία και η μάνα του πεθαμένου μου έκανε την καρδιά περιβόλι". Θέλω να πιστεύω ότι αυτό που θα γίνει ευρέως κατανοητό, είναι ότι η ψυχολογική κατάσταση του ατόμου που πήγε στην κηδεία είναι δυσάρεστη, και ΌΧΙ ότι η μάνα του συγχωρεμένου ξερίζωσε την καρδιά του τυχαίου πενθούντος, πήρε υνί, την όργωσε, την έσπειρε και την πότισε. Η "καρδιά περιβόλι" μπορεί να μη βγάζει νόημα κυριολεκτικά, αλλά αποτελεί έναν συμβολισμό που μεταδίδει στους άλλους πλήρως και στον βαθμό που είναι απαραίτητο μια συγκεκριμένη έννοια.
Προπαθώντας (αποτυχημένα) να μην πολυλογώ, ας εξετάσουμε σύντομα διάφορα σύμβολα που χρησιμοποιούνται παντου:
Τέχνες (όλων των ειδών): Βλέπουμε μια γυναίκα με ένα μωρό στην αγκαλιά και ένα φωτοστέφανο. Με το φωτοστέφανο καταλαβαίνουμε αμέσως τι έχει απεικονίσει ο καλλιτέχνης. Βλέπουμε μια ταινία και ξαφνικά παρεμβάλλεται μια σκηνή με (ας πούμε) ασπρόμαυρο χρώμα και καταλαβαίνουμε ότι είναι flashback. Ακούμε γρήγορη μουσική σε μείζονα κλίμακα ή αργή σε ελάσσονα κλίμακα και χωρίς να το επεξεργαστούμε, έχουμε ήδη αρχίσει να νιώθουμε αυτά που ο συνθέτης είχε στο μυαλό του.
Μαθηματικά: Δεν υπάρχει τίποτα ΜΗ συμβολικό στα μαθηματικά. Εκτός ίσως από τη λογική. Να μιλήσω για τα νούμερα; Για τα σύμβολα των πράξεων; Για τους τύπους και τις εξισώσεις; Δε θα υπολογιζόταν τίποτα χωρίς το σύνολο των μαθηματικών συμβόλων (+, -, ×, ÷, √, =, % κλπ).
Μόδα: Πώς μια παλιά φωτογραφία με μια παρέα στην οποία όλοι φοράνε παντελόνια με καμπάνες καταλαβαίνουμε ότι είναι τραβηγμένη κάπου στα 70s; Γιατί καταλαβαίνουμε ότι αυτός που έχει ένα κομμάτι ύφασμα στη λεκάνη του είναι από την προϊστορική εποχή;
Θρησκεία: Οι ορθόδοξοι κάνουν τον σταυρό τους, φιλάνε εικόνες, κοινωνούν και υπάρχουν αντίστοιχες διαδικασίες σε όλες τις θρησκείες, καθώς και συμβολικοί λόγοι, όπως το Ραμαζάνι στον ισλαμισμό, για παράδειγμα, διάφορες πρακτικές του παγανισμού, του ινδουισμού και τέλος δεν έχει...
Κοινωνικοπολιτικά διακριτικά: Ο τυπάκος με τη μπλούζα metal συγκροτήματος μας κάνει αυτόματα να καταλαβαίνουμε τι μουσική ακούει, ενώ το μόνο στοιχείο που έχουμε είναι ένα logo μιας μπάντας. Το τατουάζ στη μέση της κοπέλας μας κάνει να βγάζουμε βιαστικά συμπεράσματα για τα ήθη της (έχουν βγει ολόκληρες θεωρίες για τη σημασία των τατού και τον συσχετισμό τους με τον φορέα τους ανάλογα με το μέρος στο οποίο βρίσκονται). Το Α μες στον κύκλο ή η σβάστικα που βλέπουμε συχνά τελευταία σε τοίχους (και όχι μόνο) είναι συνυφασμένα με συγκεκριμένες έννοιες που έρχονται αυτόματα στο μυαλό μας, χωρις να σκεφτούμε καν.
Να αναφέρω κι άλλα; Νομισματικές μονάδες, νούμερα ρούχων, ο αριθμός των σταγόνων στα ταμπόν, τα παραδείγματα, τα συστήματα μέτρησης, απόκριες (συχνότατα 2 αξεσουάρ ή αλλαγές είναι αρκετά για να προδώσουν ποιον παριστάνει κανείς, χωρίς να έχει βάλει καν τη σχετική στολή).
Οι εφαρμογές είναι άπειρες.
Εσύ, άπιστε των συμβόλων, που ζεις σε έναν κόσμο με σύμβολα πολύ περισσότερα από όσα βλέπεις, πώς γίνεται να μην πιστεύεις στον συμβολισμό;;;
